Ảnh hưởng của tập quán văn hóa trong thụ hưởng các sản phẩm của design

45Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
ẢNH HƯỞNG CỦA TẬP QUÁN VĂN HÓA TRONG THỤ HƯỞNG 
CÁC SẢN PHẨM CỦA DESIGN
EFFECTS OF CULTURAL PRACTICES
IN THE ENJOYMENT OF DESIGN PRODUCTS
Vương Quốc Chính*
Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 2/12/2019
Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 5/6/2020
Ngày bài báo được duyệt đăng: 26/6/2020
Tóm tắt: Trong thời kỳ hội nhập hiện nay, Design đã và đang thâm nhập vào tất cả các 
lĩnh vực của đời sống xã hội. Design đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, văn hoá 
xã hội. Một sản phẩm được thiết kế ra không chỉ để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội mà 
nó còn là một bộ phận của văn hóa - bao hàm cả tầm cao văn hóa. Mục đích của nghệ thuật 
thiết kế là làm cho sản phẩm có một tâm hồn tươi mới, là sự hài hòa đan quyện giữ nghệ thuật 
và kinh tế, giữa cái đẹp và công năng.
Từ khoá: Design, kinh tế, tiêu dùng, văn hoá, nghệ thuật thiết kế.
Abstracts: In the current integration period, Design has been penetrating into all 
areas of social life. Design contributes signifi cantly to the economic, cultural and social 
development. A product is designed not only to meet the consumption needs of society but 
also to be a part of culture - including cultural heights. The purpose of design art is to make 
the product have a fresh soul, creating a harmonious blend between art and economy, beauty 
and function. 
Keywords: Design, economy, consumption, culture, design art.
* Trường Đại học Mở Hà Nội
Tạp chí Khoa học - Trường Đại học Mở Hà Nội 68 (6/2020) 45-49
1. Đặt vấn đề
Trong thực tế không có một sản 
phẩm thiết kế đúng, sai, mà chỉ có một 
sản phẩm đẹp và giá trị sử dụng của nó, 
một bản nhạc hay khi tìm được sự đồng 
cảm, chia sẻ của người thưởng ngoạn. Giá 
trị của một sản phẩm Design chính là đáp 
ứng được việc làm đẹp cho đời và đáp ứng 
được sự cạnh tranh khốc liệt của sản phẩm 
trên thị trường, và khi đã đạt đến cái đích 
đấy thì Design mới trở thành đúng nghĩa 
của nó.
Ở bất kỳ xã hội nào, Design luôn 
đóng góp phần nhất định trong việc định 
hướng và nâng cao giá trị thẩm mỹ của 
người dân, góp phần thúc đẩy nền kinh 
tế, chính trị của xã hội với những giá trị 
thẩm mỹ được đưa vào một sản phẩm qua 
46 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
việc tìm hiểu công năng và công nghệ, 
đối tượng sử dụng, tất cả đều không thể 
chỉ căn cứ theo những nguyên lý thị giác, 
khuôn mẫu nhất định sẵn có. Bởi một thực 
tế là không ai sáng tạo một sản phẩm công 
nghiệp bằng các nguyên lý, hay chỉ nhằm 
phục vụ cái tôi của mình và các nhà phê 
bình nghệ thuật. Nhà thiết kế phải đặt 
mình vào vị trí của nhà sản xuất, cũng như 
người tiêu dùng. Chính vì thế mà trước 
khi đưa ra một thiết kế, thì nhà thiết kế 
bắt buộc phải đặt ra trong đầu mình một 
loạt các câu hỏi: Sản phẩm này sẽ sử dụng 
ở nơi đâu, môi trường nào, đặc điểm của 
không gian đó ra sao, người sử dụng là ai 
từ giới tính, lứa tuổi, thành phần xã hội, 
tôn giáo, chủng tộc Nghĩa là nhà thiết 
kế phải nắm bắt cho được một số tiền đề 
mà không có nó thì không thể sáng tạo nên 
những sản phẩm đẹp, tiện ích cho xã hội, 
sản phẩm ấy phải phối hợp, thích nghi thật 
tốt với môi trường không gian, con người 
sử dụng cụ thể
Như vậy xét về mặt tâm lý sáng tác, 
nhà thiết kế không có được sự tự do gần 
như tuyệt đối của nghệ sĩ tạo hình. Chính vì 
phải tôn trọng và phối hợp với “những yếu 
tố cần và đủ trước đó” cho nên nhà thiết kế 
chỉ có quyền bộc lộ cái riêng, cá tính của 
mình trên cơ sở tuân thủ những tiền đề bắt 
buộc công năng và thẩm mỹ, khi đó xã hội 
sẽ đón nhận sản phẩm Design bằng sự hòa 
điệu trong mối liên hệ giữa nghệ thuật và 
cuộc sống.
Trong một sản phẩm Design, mối 
quan hệ giữa các yếu tố Công nghệ - Hình 
dáng - Công năng - Chức năng của sản 
phẩm luôn là một thành tố quan trọng tạo 
nên dấu ấn và thành công của sản phẩm. 
Các yếu tố này luôn tồn tại dưới nhiều dạng 
thức khác nhau, ở bản thân sản phẩm, cảm 
xúc và có khi ngay cả ở yếu tố kỹ thuật. 
Tạo ra Cái đẹp bên ngoài dễ thấy 
nhưng tạo ra giá trị sử dụng đằng sau cái 
đẹp của sản phẩm không phải là điều dễ 
dàng, sản phẩm Design, theo cách hiểu 
này, là nói lên tính ứng dụng của nó trong 
xã hội tiêu dùng. Hiện thực ở đây không 
chỉ là cái hình dáng bên ngoài mà còn công 
năng sử dụng bên trong đan xen nhau điều 
tiết nhau. Trong cuộc sống xã hội một sản 
phẩm khi mất đi tính ứng dụng thì sẽ bị 
biến mất và không còn tồn tại trong cuộc 
sống. Chính sự lý giải như vậy mà Design 
tồn tại một cách khách quan so với đòi hỏi 
của xã hội, một sản phẩm design thành 
công được xã hội đón nhận phải đáp ứng 
tất cả mọi vấn đề đã nói trên. Người tiêu 
dùng dễ dàng đón nhận nhanh chóng sản 
phẩm hoặc có thể loại bỏ sản phẩm mới 
khi nó ra đời bởi vì thông tin thị giác rất 
nhanh nhạy và đem lại nhiều ý nghĩa nhất 
cho quá trình tồn tại của một sản phẩm 
trên thị trường; cũng giống như nghe một 
điệu nhạc thấy vui hoặc buồn; thời tiết 
u ám thì cảm thấy trống trải... Nhưng để 
có được cái tinh thần ấy trong sản phẩm 
design, nhà thiết kế phải nghiên cứu về 
chính sản phẩm mà mình thiết kế về mặt 
công năng: nghiên cứu về mặt công năng 
là nghiên cứu về những vấn đề then chốt 
để mang lại sự tối ưu nhất cho giá trị sử 
dụng của thiết kế.
Design là một loại hình nghệ thuật 
khó tính và đầy bất ngờ. Cho dù đã chắc 
chắn hôm nay ta nhận thức đúng về nó, 
nhưng ngày mai, sản phẩm đã không còn 
được xã hội đón nhận. Thiết kế không có 
công thức bất biến, cho dù nó được tạo ra 
phần nào cũng nhờ những nguyên lý của 
công năng. Giá trị nghệ thuật của các sản 
phẩm design tồn tại cố hữu, còn những đòi 
47Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
hỏi của người tiêu dùng thì luôn luôn cần 
phải mới hơn, tiện ích hơn. Đây là mối 
quan hệ hỗ tương qua lại giữa nhà thiết 
kế, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Giá 
trị của mỗi sản phẩm không chỉ nằm trong 
đối tượng được thiết kế ra mà còn chất 
chứa những rung động thẩm mỹ, những 
hiểu biết về văn hoá, xã hội cũng như hiểu 
biết về công năng, tính chất của sản phẩm. 
Nhà thiết kế lúc này trở thành cầu nối giúp 
sản phẩm của doanh nghiệp tiếp cận xã 
hội nhanh hơn. Các sản phẩm Design đích 
thực không chỉ hướng tới một giá trị thẩm 
mỹ mà còn giá trị sử dụng của sản phẩm. 
Quá trình sáng tạo của nhà thiết kế là một 
quá trình quan trọng giúp nâng cao chất 
lượng cuộc sống.
Những sản phẩm design ra đời chịu 
những ảnh hưởng nhất định của bối cảnh 
văn hóa và thẩm mỹ đương thời. Điều này 
có nghĩa là người họa sĩ thiết kế chịu ảnh 
hưởng của điều kiện xã hội nhất định. Do 
đó, trong những sản phẩm thiết kế, nhà 
thiết kế phải có ý thức đưa những yếu 
tố liên quan đến “tiếng nói chung” giúp 
người người tiêu dùng có thể cảm nhận 
và chia sẻ sản phẩm. Chính vì thế những 
ý tưởng sáng tạo vượt ra khỏi những “mặc 
định” của nền văn hóa sẽ khó được chấp 
nhận. đến thời điểm này, sản phẩm Design 
Việt Nam đã có một vị trí vững vàng 
đúng nghĩa, trong cả lĩnh vực sáng tác và 
thưởng ngoạn. 
2. Những hạn chế và thuận lợi của 
ngành Design Việt Nam trong thời kỳ 
hội nhập và phát triển 
Thuận lợi
Từ ngày đất nước bước vào sự 
nghiệp đổi mới, hàng hoá sản xuất ra 
ngày một nhiều quan niệm ăn chắc mặc 
bền giờ đây đã lùi xa mà nhu cầu được 
sử dụng sản phẩm tốt, đẹp, mới lạ của 
người tiêu dùng ngày một tăng, một sản 
phẩm muốn cạnh tranh được trên thị 
trường không chỉ có bền chắc mà còn 
phải có một mẫu mã đẹp, kiểu dáng mới 
lạ, ngành Design có triển vọng rất to lớn, 
bởi có nền tảng là sự phát triển nhanh 
chóng của môi trường kinh tế - xã hội, 
tiềm lực công nghệ ngày càng được cải 
thiện, đặc biệt là họa sĩ thiết kế của ta rất 
nhạy cảm trong quá trình tiếp thu có chọn 
lọc những thành tựu của thế giới.
Các nhà thiết kế Việt Nam có điều 
kiện tiếp xúc rộng rãi hơn với thị trường 
thế giới. Chúng ta đã có những cuộc giao 
lưu về văn hoá và những triển lãm tác 
phẩm Design của các nhà thiết kế Mỹ, 
Anh, Hà Lan, Trung Quốcv.v. Những 
tìm kiếm trên mạng Intemet và rất nhiều 
sách báo tạp chí của nước ngoài cũng góp 
phần không nhỏ để mở mang tầm nhìn về 
hoạt động Design thế giới.cũng góp phần 
không nhỏ để mở mang tầm nhìn về hoạt 
động nghề nghiệp.
Sự giao lưu hội nhập với nước ngoài 
cùng với những điều kiện thuận lợi hơn 
về phương tiện vật chất ở trong nước, đã 
làm cho ngành Design có nhiều khởi sắc 
có diện mạo sáng sủa hơn trước đây rất 
nhiều. Nếu trước đây trong hoàn cảnh 
khó khăn hàng hoá của ta hầu như chỉ đủ 
phục vụ nhu cầu trong nước thì hiện nay 
số lượng đã tăng lên đáng kể, đáp ứng 
với yêu cầu thị trường trong nước và xuất 
khẩu có thể khẳng định lĩnh vực thiết kế 
này đã góp phần quan trọng đẩy nhanh sư 
cạnh tranh lớn cho các sản phẩm và đem 
lại bộ mặt mới cho thị trường. Các thiết 
kế Bao bì, nhãn hiệu, các sản phẩm quảng 
cáo tạo nên giá trị rất lớn cho hàng hóa nội 
48 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
địa, gây nên ấn tượng tốt đẹp của thương 
trường nước ta và bạn bè quốc tế. Việc 
tuyển chọn và đưa vào đời sống xã hội 
một sản phẩm đẹp không chỉ là nhu cầu 
của xã hội, mà còn là niềm tự hào của các 
nhà thiết kế Việt Nam
Hạn chế
Ngoài những hiện tượng đáng chú ý 
nói trên, trong giai đoạn hiện nay vẫn tồn 
tại không ít những điều bất cập, trong đó 
nổi bật lên trong ngành thiết kế là vấn đề 
gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc đây là 
vấn đề đáng để các nhà thiết kế lưu tâm, 
quan hệ giữa tính dân tộc và tính quốc 
tế, tính hiện đại.. Tính dân tộc, tính địa 
phương có vị trí đáng kể trong nghệ thuật 
thiết kế đương đại. Hơn nữa, trước sự tác 
động mạnh mẽ và sâu sắc của xu thế toàn 
cầu hóa hiện nay, văn hóa mỗi dân tộc nói 
chung, văn hóa Việt Nam nói riêng luôn 
phải giữ cho được sự cân bằng giữa truyền 
thống và hiện đại, nếu không muốn bị tách 
ra khỏi vòng xoáy của sự phát triển. Điều 
này đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với 
nền văn hóa dân tộc Việt Nam khi chúng ta 
đã và đang đẩy mạnh quá trình đa phương 
hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế. Vấn 
đề giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân 
tộc trên nền tảng kế thừa di sản văn hoá 
của cha ông, kết nối mạch nguồn dân tộc 
từ quá khứ đến hiện tại trong sáng tạo thiết 
kế, kết hợp học hỏi những tinh hoa văn 
hoá nhân loại luôn là mối quan tâm lớn.
Việc vận dụng chọn lọc yếu tố mỹ thuật 
truyền thống vào thiết kế hiện nay một 
cách hợp lý, thích ứng với tiêu chí, nhiệm 
vụ của thiết kế, cũng như với các giá trị 
văn hoá, thẩm mỹ đương đại chính là góp 
phần thúc đẩy phát triển nền kinh tế hàng 
hóa, kinh tế thị trường cho đất nước.
Nhiều sản phẩm design, không ai 
biết tác giả của nó là người nước nào nữa, 
sản phẩm được thiết kế ra dành cho ai? 
Nghệ thuật là phải mang bản sắc văn hóa 
dân tộc, Design cũng không ngoại lệ. Nhà 
thiết kế phải hòa nhập vào dòng chảy của 
thị trường, nhưng bao giờ cũng phải có ý 
thức giữ bản sắc riêng của mình. Nhiều 
sản phẩm design hiện nay xa rời cuộc 
sống, văn hóa truyền thống. Hệ quả là một 
bộ phận không nhỏ các nhà thiết kế hướng 
thiết kế của mình chạy theo những phong 
cách nước ngoài và quên đi bản sắc riêng. 
3. Kết luận
Con người sáng tạo vì nhiều lí do và 
chính nó cũng biểu hiện một ý nghĩa văn 
hóa nào đó. Chúng ta có thể khẳng định 
mục đích chính của Design là để mang 
lại nhiều lợi ích cho xã hội văn minh. 
Những pho tượng được bài trí ở quảng 
trường, trong công viên cho công chúng 
thưởng ngoạn hay chỉ đơn giản là điểm 
nhấn cho một khu vườn. Những bức tranh 
với nhiều màu sắc làm cho ngôi nhà của 
bạn trở nên sinh động, không còn nhàm 
chán bởi những bức tường trống chải. Một 
nhãn hàng bắt mắt sẽ làm ta chú ý hơn cả 
chất lượng bên trong của nó. Tiêu đề của 
một bài báo được bố trí có chủ đích, hay 
minh họa đẹp của một cuốn sách sẽ gây ấn 
tượng, thu hút người đọc quan tâm đến nội 
dung. Không chỉ phục vụ cho hiện tại, mĩ 
thuật ứng dụng còn được xem như sự lưu 
giữ những thời khắc trong quá khứ. Qua 
tìm hiểu những sản phẩm Design thời kì 
trước đây cũng giúp chúng ta hiểu được 
phần nào đời sống văn hóa của ông cha ta 
trong quá khứ. 
Thông qua việc biểu hiện cái đẹp 
trong cuộc sống bằng những sản phẩm 
49Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
Design là khát vọng của một nhà thiết kế. 
Khát vọng vươn tới cái đẹp là nhu cầu 
quan trọng của con người. Nhìn ngắm cái 
đẹp, tạo ra cái đẹp và thưởng thức cái đẹp 
là một đặc điểm chỉ có ở con người. Cái 
đẹp tồn tại trong tự nhiên, trong xã hội và 
thể hiện tập trung nhất, cô đọng nhất trong 
nghệ thuật. Nhưng bên cạnh nó luôn tồn 
tại vấn đề công năng, bản sắc v.v. Do đó, 
sản phẩm design đẹp không bao giờ đến 
với xã hội bằng con đường suy lý dông 
dài. Điều đó khẳng định sản phẩm Design 
phải chứa đựng trong nó tính thẩm mỹ, 
tính ích dụng, tính kinh tế, tính phổ biến, 
tính thời đại, tính giáo dục (tính nhân văn) 
tính dân tộc (tính văn hóa). Trong quá 
trình phát triển, nhu cầu thẩm mỹ của con 
người đòi hỏi ngày càng cao, càng nhiều 
và đa dạng, đã thúc đẩy Design cũng phải 
phát triển không ngừng để đáp ứng những 
nhu cầu đó. 
Như vậy Design phải đảm bảo 
nhiệm vụ sáng tạo đi liền với chế tác và 
sản xuất, với mục tiêu đáp ứng ngày một 
tốt hơn về nhu cầu vật chất và tinh thần 
cho con người. 
Tài liệu tham khảo: 
[1]. Đỗ Văn Khang (2008), Nghệ thuật 
học, Nxb Mỹ thuật.
[2]. Nguyễn Quang Phòng- chủ biên 
(1996), Mỹ thuật hiện đại Việt Nam, Nxb 
Văn hoá.
[3]. Nguyễn Quân (1990), Ghi chú về Nghệ 
thuật, Nxb Mỹ thuật.
[4]. Nguyễn Trân (1993), Lịch sử mỹ thuật 
thế giới, Nxb Mỹ thuật.
[5]. Thái Bá Vân (1997), Tiếp xúc với Nghệ 
thuật, Viện Mỹ thuật.
[6]. Nguyễn Ngọc Dũng Cá c bà i viế t về 
Design đượ c đăng tả i ở tậ p san “Mỹ thuậ t 
công nghiệ p” (1976,1977,1978,1979) và 
website: tdcn.hou.edu.vn năm 2019, Bàn về 
thuật ngữ Design, Tạp chí Nghiên cứu Mỹ 
thuật, số 3,4/12, tr.12-15.
[7]. Nguyễn Ngọc Dũng (2012), Bàn về thuật 
ngữ Design, Tạp chí Nghiên cứu Mỹ thuật, số 
3,4/12, tr.12-15.
[8]. E.H.Gombrich (1998), Câu chuyện Nghệ 
thuật, Nxb Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.
[9]. Nguyễn Lan Hương, Nguyễn Bích Thu 
(2020) Tầm quan trọng, đặc trưng của design 
và các đặc tính sản phẩm design cần có, Tạp 
chí khoa học Trường đại học Mở Hà Nội số 
64 tr.40-51
[10]. 
my-thuat-so-7-8/my-thuat-ung-dung-va-tinh-
dan-toc-trong-thoi-dai-kinh-te-thi-truong-/
Địa chỉ tác giả: Khoa Tạo dáng Công nghiệp, 
Trường Đại học Mở Hà Nội
Email: vuongquocchinh@hou.edu.vn